Ο Ηπειρώτης συγγραφέας Αναστάσιος Γούδας, στον Α΄ τόμο του εμπνευσμένου από το πλουτάρχειο πρότυπο έργου του Βίοι Παράλληλοι των επί της αναγεννήσεως της Ελλάδος διαπρεψάντων ανδρών, αναφέρεται στον σημαίνοντα ρόλο του ελληνορθόδοξου κλήρου κατά την Επανάσταση του 1821, και δη στους ανελέητους βασανισμούς που υπέστησαν οι εκπρόσωποί του «προς εγκαρτέρησιν εις τε την θρησκείαν και εις τον αγώνα».

Στη διάρκεια της Επανάστασης, αναρίθμητοι ιερείς και μοναχοί πήραν μέρος στα πεδία των μαχών, αλλά και υπέστησαν φυλακίσεις, διώξεις, εξορίες ή και θανάτωση. Χαρακτηριστικά παραδείγματα εθνομαρτύρων κληρικών αποτελούν ο Επίσκοπος Σαλώνων (Άμφισσας) Ησαΐας, ο οποίος σκοτώθηκε πολεμώντας στη μάχη της Χαλκωμάτας μαζί με τον αδελφό του, παπα-Γιάννη, καθώς και ο Αθανάσιος Διάκος, που θυσιάστηκε στη μάχη της Αλαμάνας, στις 22 Απριλίου 1821.