Από τον Διαφωτισμό στον Πατριωτισμό
Περιστύλιο
« […] να διεγείρω τους νέους εις ζήλον της προγονικής αυτών δόξης, βλέποντας, ότι των επιστημών, όσαι φωτίζουν σήμερον την Ευρώπην,
τα πρώτα σπέρματα και στοιχεία εγεννήθησαν εις την πατρίδα των […]»
Α. Κοραής, Προλεγόμενα στη μετάφραση του έργου
του C. Beccaria Περί αδικημάτων και ποινών, 1802
Περί τα μέσα του 18ου αιώνα, η πεποίθηση ότι η διάδοση της παιδείας στις ευρείες λαϊκές μάζες αποτελεί απαραίτητη προϋπόθεση για την αφύπνιση του Γένους, σε συνδυασμό με την επικράτηση των φιλελεύθερων αξιών του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού, οδήγησαν τη βιβλιοπαραγωγή σε πραγματική έκρηξη, με στόχο τη «μετακένωση» (ο όρος ανήκει στον Κοραή) των νεωτεριστικών ιδεών. Το ίδιο πρόταγμα υπηρετεί και η ίδρυση σχολείων, το δίκτυο των οποίων πυκνώνει, όσο πλησιάζουμε προς τις αρχές του 19ου αιώνα.
Καθοριστική προς αυτή την κατεύθυνση είναι η συμβολή της Εκκλησίας, φορέα της ελληνικής παιδείας και γλώσσας κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας και συνεκτικού ιστού του ελληνορθόδοξου πληρώματος.
Οι Έλληνες Διαφωτιστές, κληρικοί και λαϊκοί, οραματίζονται τη δημιουργία ενός ανεξάρτητου ελληνικού κράτους, θεμελιωμένου στις πολιτικές ελευθερίες. Ταυτόχρονα, διαμορφώνουν την ιστορική ταυτότητα των Ελλήνων επί τη βάσει της σύνδεσης με το αρχαιοελληνικό παρελθόν, νόμιμους κληρονόμους του οποίου θεωρούν εαυτούς. Ο Διαφωτισμός σταδιακά μετεξελίσσεται σε κατασταλαγμένο πατριωτισμό.
