Page 198 - Αντικρίζοντας την Ελευθερία!
P. 198
198 ΑΝΤΙΚΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ!
στικής σημασίας και την περαιτέρω πορεία του ελληνικού πολιτεύματος. Κατά πρώτο λόγο, με τα συ- ντάγματα που ψήφισαν οι εθνοσυνελεύσεις του Αγώνα, το «Προσωρινόν Πολίτευμα της Ελλάδος», τον «Νόμον της Επιδαύρου» και το «Πολιτικόν Σύνταγμα της Ελλάδος» εισήχθη, καλλιεργήθηκε και, όπως αποδείχθηκε μακροπρόθεσμα, εδραιώθηκε στη συνείδηση της ελληνικής κοινωνίας ο συνταγματισμός ως το θεμελιώδες και αναγκαίο κριτήριο της πολιτικής νομιμότητας. Η έννοια του συνταγματισμού, όπως καθιερώθηκε βάσει της εμπειρίας της πρώτης χώρας που υιοθέτησε σύνταγμα (των Ηνωμένων Πολι- τειών της Αμερικής) διαλαμβάνει κυρίως την αναγνώριση της υπεροχής του καταστατικού χάρτη που ψηφίζουν οι νόμιμα εξουσιοδοτημένοι εκπρόσωποι του συλλογικού φορέα της κυριαρχίας (του έθνους), ως θεμελιώδους νόμου της πολιτείας, που υπερέχει και υπερτερεί κάθε άλλου νομοθετήματος ή θεσπί- σματος των νομίμων αρχών του τόπου. Η αναγνώριση αυτή της αρχής του συνταγματισμού γίνεται ρητά στο πολίτευμα του Άστρους, με το άρθρο Β’ του ψηφίσματος, που θέτει σε ισχύ το σύνταγμα: «Επ’ ου- δεμία προφάσει και περιστάσει δύναται η Διοίκησις να νομοθετήση εναντίως εις το παρόν Πολίτευμα».
Η ευρύτερη ιστορική σημασία του ελληνικού συνταγματισμού θα μπορούσε καλύτερα να εκτιμηθεί σε συ- γκριτική προοπτική, λαμβανομένου υπόψη ότι, όταν η Ελλάδα υιοθέτησε το πρώτο της σύνταγμα, γραπτά συντάγματα διέθεταν μόνο οι Η.Π.Α., η Γαλλία (ο συνταγματικός χάρτης της Παλινόρθωσης του 1815), οι δύο σκανδιναβικές μοναρχίες της Δανίας και της Σουηδίας και το βασίλειο των Κάτω Χωρών (Ολλανδίας). Ο ελληνικός συνταγματισμός, συνεπώς, θα μπορούσε να θεωρηθεί πρωτοποριακός στην Ευρώπη, λόγω της πρωιμότητας της εισαγωγής του. Πρωτοποριακός, όμως, θα μπορούσε να θεωρηθεί και λόγω δύο άλλων χαρακτηριστικών, που προσδιόριζαν τις πολιτειακές αξίες των πρώτων ελληνικών συνταγμάτων. Οι πολιτειακές αυτές αξίες ήταν η δημοκρατική αρχή και ο καταφανής φιλελεύθερος προσανατολισμός.
Η δημοκρατική αρχή, η αναγόρευση δηλαδή του συνόλου του έθνους ή του λαού ως αδιαμφισβήτητου φορέα της κυριαρχίας, γίνεται με απόλυτη σαφήνεια στο Πολιτικόν Σύνταγμα της Τροιζήνος, του οποίου το άρθρο 5 διακηρύσσει απερίφραστα: «H Κυριαρχία ενυπάρχει εις το Έθνος, πάσα εξουσία πηγάζει εξ αυτού και υπάρχει υπέρ αυτού». Δεν μπορεί να μην παρατηρηθεί ότι με το άρθρο αυτό, το Πολιτικόν Σύ- νταγμα της Ελλάδος αναζωογονεί μια παλιά διάταξη του πολιτεύματος της Ελληνικής Δημοκρατίας του Ρήγα (άρθρο 25). Έτσι θα μπορούσε επίσης να διαπιστωθεί, ότι ο ελληνικός συνταγματισμός συνδέεται στος απαρχές του με το λυκόφως της μακράς παράδοσης του ευρωπαΐκού πολιτειακού ριζοσπαστισμού.
Το άλλο προσδιοριστικό χαρακτηριστικό του πρώιμου ελληνικού συνταγματισμού υπήρξε ο έντονος φιλελεύθερος χαρακτήρας του. Αυτό διαφαίνεται κυρίως στις συνταγματικές πρόνοιες για περιστολή της εκτελεστικής εξουσίας και στην όλως ιδιαίτερη μέριμνα για περιφρούρηση των ατομικών δικαιω- μάτων και ελευθεριών. Τα πολιτεύματα της Επιδαύρου και του Άστρους διαπνέονται από την χαρακτη- ριστική καχυποψία του κλασικού ευρωπαϊκού φιλελευθερισμού απέναντι στους φορείς της εξουσίας. Τούτο κατοπτρίζεται στις πρόνοιες για ενιαύσια θητεία των μελών τόσο του Βουλευτικού όσο και του Εκτελεστκού σώματος. Η φιλελεύθερη βούληση κατοπτρίζεται και στη σαφή διάκριση των εξουσιών που υιοθετείται στα πολιτεύματα, ιδίως στην πρόνοια για ανεξαρτησία του Δικαστικού (ή «Δικανικού» όπως αποκαλείται στον Νόμο της Επιδαύρου) σώματος. Ο φιλελεύθερος χαρακτήρας των τριών πρώ- των συνταγμάτων της Ελλάδος εκφράζεται κατ’ εξοχήν με τις πρόνοιές τους υπέρ της κατοχύρωσης των ατομικών δικαιωμάτων και ελευθεριών, των «δικαίων του ανθρώπου», όπως τα είχε αποκαλέσει ο Ρήγας. Ο κατάλογος των «γενικών δικαιωμάτων» ή «πολιτικών δικαιωμάτων» προτάσσεται και στα τρία συντάγματα ως θεμέλιο της εννόμου τάξεως στην επικράτεια τηε ελεύθερης ελληνικής πολιτεί- ας. Ατελής και συνοπτικός – με επτά άρθρα – στο Προσωρινόν Πολίτευμα, ο κατάλογος εμπλουτίζεται αισθητά και εκτείνεται σε δώδεκα άρθρα στον Νόμο της Επιδαύρου, για να ολοκληρωθεί σε μια άρτια διατύπωση δικαιωμάτων στο Πολιτικόν Σύνταγμα της Τροιζήνος. Στο Προσωρινόν Πολίτευμα η έμφαση των δικαιωμάτων του ανθρώπου τίθεται στην αξία της ισότητας. Ο Νόμος της Επιδαύρου προσθέτει διατάξεις υπέρ της ελευθερίας, περιλαμβανομένων προνοιών υπέρ της ελευθερίας του τύπου, και θέτει υπό την προστασία των νόμων την ιδιοκτησία, την τιμή και την ασφάλεια «εκάστου Έλληνος και παντός
