Page 29 - Αντικρίζοντας την Ελευθερία!

Η Αρχαιολατρία ως πρώιμος Φιλελληνισμός
Δρ Θοδωρής Κουτσογιάννης
Έφορος της Συλλογής Έργων Τέχνης της Βουλής
ΟΦιλελληνισμός έχει ταυτιστεί με την ενεργή υποστήριξη της Ελληνικής Επανάστασης του 1821 από Ευρωπαίους και Αμερικανούς. Ήδη ωστόσο από την Αρχαιότητα – ιδίως τη ρωμαιοκρατία – προ- ϋπήρχε η φιλελληνική στάση, με την έννοια της αγάπης για την παιδεία και τον πολιτισμό της Ελλάδας.
Αυτή θα επανέλθει κατά τη νεωτερική εποχή, με την πρόσληψη της Ελλάδας από την ουμανιστική Ευρώ- πη να καθορίζεται καταλυτικά από την Αρχαιότητα.
Ο Ελληνισμός εκλαμβάνεται από την ευρωπαϊκή κουλτούρα των νεώτερων χρόνων ως φυσικός από- γονος της αρχαίας Ελλάδας, και δη του κλασικού πολιτισμού της. Σε αυτό το υπόβαθρο θα εδραιωθεί ο Φιλελληνισμός που δημιούργησε το συγκεκριμένο φιλελληνικό κίνημα του 19ου αιώνα. Ο νεώτερος ευρωπαϊκός πολιτισμός, ήδη από την Αναγέννηση, είχε υιοθετήσει τις κλασικές αξίες και τα πρότυπα της Αρχαιότητας. Σταδιακά η Ευρώπη θα επαναπροσεγγίσει την Ελλάδα, ως κοιτίδα της κλασικής κληρονο- μιάς και επομένως ως σημείο αναφοράς του δικού της κλασικίζοντος πολιτισμού1. Η βασική παράμετρος σε αυτήν τη διαδικασία άνθισης και ωρίμανσης του Φιλελληνισμού υπήρξε, χωρίς αμφιβολία, η αρχαι- ολατρία.
Edward Dodwell
Ξένος περιηγητής και Έλληνας
συνοδός του στους Δελφούς
(τμήμα), περ. 1819 Η ΠΟΛΙΤΙΣΜΙΚH ΣΥΝEΧΕΙΑ ΤΟΥ ΝΕΩΤΕΡΟΥ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ Aκουατίντα
Ο ελληνικός χώρος και κόσμος βρέθηκε αποκομμένος από το ευρωπαϊκό ιστορικό γίγνεσθαι από τα μέσα του 15ου αιώνα και εξής – λόγω της οθωμανικής κατάκτησης – ακριβώς δηλαδή όταν στην Ευρώ- πη και την γειτονική, επίσης με κλασική παρακαταθήκη, Ιταλία άρχιζε το φαινόμενο της «Αναγέννησης της Αρχαιότητας», όταν επομένως η ελληνική πολιτισμική κληρονομιά θα μπορούσε να πρωταγωνιστήσει. Η Ευρώπη ήταν έτοιμη να συνομιλήσει και να διδαχθεί από τον ελληνικό πολιτισμό, αναγνωρίζοντας την συνέχειά του στο ανατολικό ρωμαϊκό κράτος, τη λεγόμενη βυζαντινή αυτοκρατορία.
Συλλογή Έργων Τέχνης της Βουλής [αρ. κατ. Ι.1.20]
Ο βυζαντινός Ελληνισμός πάντως έχει αυτοσυνειδησία της ιστορικής του συνέχειας, ήδη πριν και ανε-
ξάρτητα από τον ευρωπαϊκό ουμανισμό. Για παράδειγμα, ο Γεώργιος Πλήθων Γεμιστός σε επιστολή
του προς τον αυτοκράτορα Μανουήλ Β ́ Παλαιολόγο το 1402 δηλώνει ξεκάθαρα: «Ἐσμὲν γὰρ οὗν ὧν
ἡγεῖσθε τε καὶ βασιλεύετε ἕλληνες τὸ γένος ὡς ἥ τε φωνὴ καὶ ἡ πάτριος παιδεία μαρτυρεῖ»2. Ο μαθητής
του Βησσαρίων, όταν θα αναγκαστεί να σταδιοδρομήσει στην Ιταλία και στην ρωμαιοκαθολική Εκκλησία
ως καρδινάλιος, έχει πάντοτε στο πίσω μέρος του μυαλού του μία σταυροφορία για την απελευθέρωση
της Κωνσταντινούπολης. Με δωρεά (12 Μαΐου 1468), άφησε στη Μαρκιανή Βιβλιοθήκη της Βενετίας
τη μοναδική συλλογή του με 482 ελληνικούς κώδικες, ως πνευματική παρακαταθήκη του Ελληνισμού,
μέχρι την απελευθέρωσή του. 1. Για το σχήμα αυτό βλ. Γιακωβάκη 2006.
2. Υπόμνημα «περί των εν Πελοποννήσω
πραγμάτων». Βλ. Λάμπρος 1926, 246-
Από την άλλη μεριά, οι ίδιοι οι Ευρωπαίοι ουμανιστές αναγνωρίζουν τους Βυζαντινούς λογίους ως
άμεσους απογόνους των αρχαίων Ελλήνων, αποκαλώντας τους Graeci3. Στη Σύνοδο Φεράρας–Φλω- 265.
ρεντίας (1438-39), μεταξύ της ανατολικής Ορθόδοξης και της δυτικής Ρωμαιοκαθολικής εκκλησίας, ο
Ιταλός ουμανιστής Vespasiano da Bisticci αποφαίνεται ότι οι Έλληνες – διάβαζε οι Βυζαντινοί – για
τουλάχιστον χίλια πεντακόσια χρόνια χρησιμοποιούν την αρχαία ενδυμασία. Ακόμη περισσότερο, ο προ- νωλάκης Β. 2018.
3. Για το ζήτημα της ελληνικής ταυτότητας ευρύτερα βλ. Κατσιαρδή-Hering Ό. – Πα- παδία-Λάλα Α. – Νικολαόυ Κ. – Καραμα-
29