Page 193 - Αντικρίζοντας την Ελευθερία!
P. 193
Oι Καταβολές του Ελληνικού Συνταγματισμού
(1797-1827)
Πασχάλης Μ. Κιτρομηλίδης Ακαδημαϊκός, Ομότιμος Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών
Ηκαθιέρωση του συνταγματισμού ως του γενικά παραδεδεγμένου κανονιστικού πλαισίου και η συ- γκριτικά πρώιμη εδραίωση του κοινοβουλευτισμού ως του μόνου νόμιμου συστήματος διακυβέρ- νησης της χώρας αποτελούν σημαντικά επιτεύγματα της νεοελληνικής πολιτικής ιστορίας και έχουν προ-
καλέσει ενδελεχείς αξιολογήσεις από πλευράς της ελληνικής πολιτειολογίας. Η κανονιστική ισχύς του συνταγματισμού και η ανθεκτικότητα του κοινοβουλευτισμού στον ελληνικό πολιτικό βίο ίσως να μπο- ρούσαν να συνδεθούν και να ερμηνευθούν σε συσχετισμό με την παράδοση συνταγματικής σκέψης και πράξης, που σφυρηλατήθηκε κατά την περίοδο της ιδεολογικής προπαρασκευής και της διεξαγωγής του αγώνα της ελευθερίας. Σημείο εκκίνησης της «προϊστορίας» αυτής του ελληνικού συνταγματισμού θα μπορούσε να θεωρηθεί το επαναστατικό πολίτευμα του Ρήγα Βελεστινλή, κείμενο στο οποίο μορφοποι- είται με συνταγματικούς όρους το απελευθερωτικό όραμα του ελληνικού πολιτειακού ριζοσπαστισμού.
Από πολιτειολογικής απόψεως, το σημαντικό στοιχείο στο πολίτευμα της «Ελληνικής Δημοκρατίας» που προτείνεται στο επαναστατικό μανιφέστο του Ρήγα είναι η σύνδεση της απελευθέρωσης των λαών της Βαλκανικής από τον οθωμανικό ζυγό, με την εγκαθίδρυση πολιτεύματος στο οποίο θα κυβερνούν θε- μελιώδεις καταστατικοί νόμοι. Έτσι η νεοελληνική πολιτειολογία θεμελιώνεται ακριβώς στην αναγκαία σχέση ελευθερίας και συνταγματισμού, που αποτέλεσε το κρηπίδωμα της πολιτικής θεωρίας του ευρω- παϊκού Διαφωτισμού από την εποχή του Locke και του Montesquieu.
ΠΡΟΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑ
Το πολίτευμα του Ρήγα αποτελούσε προσαρμογή του ιακωβινικού συντάγματος του 1793 –ή «πρώτου έτους της Γαλλικής Δημοκρατίας» - στα ιστορικά δεδομένα της βαλκανικής κοινωνίας του όψιμου 18ου αιώνα. Προβάλλει το πρότυπο ενός ενιαίου κράτους, που λειτουργεί με εντόνως συμμετοχικές διαδι- κασίες και αποβλέπει με μέτρα κοινωνικής πρόνοιας να θέσει τις βάσεις μιας κοινωνίας ισότητας και δημοκρατίας. Παρά την έμφαση στην ενότητα, το Σύνταγμα της Ελληνικής Δημοκρατίας αναγνωρίζει τις πολλαπλές εθνοπολιτισμικές ταυτότητες των πληθυσμών που την απαρτίζουν. Την εθνοπολιτισμική πολ- λαπλότητα και τον πλουραλισμό των ταυτοτήτων σέβεται ο Ρήγας, και παρά την ιακωβινική έμπνευση του πολιτεύματός του, κάθε άλλο παρά επιχειρεί να τα απαλείψει. Τονίζει, πάντως, ότι προέχει η κοινή πολιτική ταυτότητα όλων των πολιτών που απαρτίζουν το σώμα του κυρίαρχου –ή «αυτοκράτορος» όπως λέγει ο Ρήγας– λαού της Δημοκρατίας. Η «πολυπολιτισμική» διάσταση της πολιτειολογίας του Ρήγα συνιστά και το πιο πρωτότυπο συστατικό της πολιτικής του σκέψης.
Η απήχηση των ιδεών του Ρήγα στην παράδοση του ελληνικού πολιτειακού ριζοσπαστισμού εγκαθίδρυσε την αντίληψή του περί συνταγματισμού μεταξύ των βασικών παραδοχών της πολιτικής σκέψης του Νεοελ- ληνικού Διαφωτισμού. Η διαπίστωση αυτή προκύπτει από όσα γράφουν περί Ρήγα τόσο ο Αδαμάντιος Κο- ραής στην Αδελφική Διδασκαλία (1798) και στο Υπόμνημα περί της παρούσης καταστάσεως του πολιτισμού εν Ελλάδι του 1803, όσο, ιδίως, ο ανώνυμος συγγραφέας της Ελληνικής Νομαρχίας (1806). Ο τελευταίος, μάλιστα, όχι μόνο αφιερώνει το έργο του ως επιτύμβιο στον Ρήγα αλλά και ενσυνείδητα επιδιώκει να
Ρήγας Φεραίος
Νέα Πολιτικής Διοίκησις –
Το χειρόγραφο των Κυθήρων
Βιβλιοθήκη της Βουλής
193
