Page 194 - Αντικρίζοντας την Ελευθερία!
P. 194
194 ΑΝΤΙΚΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ!
εμφανιστεί ως ιδεολογικός του διάδοχος και πολιτικός συνεχιστής, όταν εξαίρει ως άριστο πολίτευμα την «Νομαρχία», υπό την οποία «η ελευθερία ευρίσκεται εις όλους ωσάν οπού όλοι κοινώς την αφιέρωσαν εις τους Νόμους, τους οποίους διέταξαν αυτοί οι ίδιοι, και υπακούοντάς τους καθείς υπακούει εις την θέλησίν του και είναι ελεύθερος. Ιδού λοιπόν οπού η Ελευθερία είναι υπακοή εις τους Νόμους, εν ενί λόγω άλλο δεν είναι η Ελευθερία παρά αυτή η Νομαρχία» (Ελληνική Νομαρχία, εν Ιταλία 1806, σ. 15).
Το πλαίσιο του προεπαναστατικού πολιτειολογικού προβληματισμού στον ελληνικό κόσμο εμπλουτίστη- κε σοβαρά από τους συνταγματικούς πειραματισμούς που δοκιμάστηκαν στη διακυβέρνηση της Επτανή- σου μετά τον τερματισμό της μακραίωνης βενετικής κυριαρχίας. Κάπως παράδοξα οι απόπειρες αυτές εισαγωγής συνταγματικής διακυβέρνησης σ’ ένα τμήμα του ελληνικού κόσμου δεν αναδύθηκαν στον ιστορικό ορίζοντα υπό το καθεστώς της κατοχής της Επτανήσου από τους Δημοκρατικούς Γάλλους (1797-1799), περίοδο κατά την οποία εκδηλώθηκαν από τον επτανησιακό λαό τόσο μαχητικά και πα- νηγυρικά, μέσω της ευρείας χρήσης του γαλλικού επαναστατικού τελετουργικού, οι προσδοκίες της ελευθερίας και της κοινωνικής αναμόρφωσης. Αντίθετα η συνταγματική διακυβέρνηση εισήχθη στην Επτάνησο με τα τρία συνταγματικά σχεδιάσματα που προτάθηκαν από τη ρωσική προστασία στα χρόνια 1800, 1803 και 1806. Οι τρεις αυτές πολιτειακές προτάσεις αντιπροσωπεύουν την πρώτη απόπειρα εισαγωγής συνταγματικού πολιτεύματος σε ελληνικό έδαφος κατά τους νέους χρόνους. Χωρίς καμιά αμφιβολία, και τα τρία αυτά πολιτεύματα, ιδίως, βεβαίως, το πρώτο, εκείνο του 1800, στο οποίο συμ- φώνησαν οι κυβερνήσεις του τσάρου και του σουλτάνου, ήταν αυστηρά ολιγαρχικά και ανελεύθερα. Παρόλ’ αυτά, και μόνο το γεγονός της εισαγωγής της αρχής της συνταγματικής πολιτείας στον ελληνικό χώρο χαιρετίστηκε με ενθουσιασμό από την ελληνική σκέψη, που διέκρινε τη συμβολική σημασία του κανονιστικού προτύπου της πολιτικής νομιμότητας που συνδεόταν τον συνταγματισμό. Έτσι ο γέροντας πρύτανης του Διαφωτισμού, Ευγένιος Βούλγαρης, τέκνο της Κέρκυρας ο ίδιος, έσπευσε να εξάρει το γεγονός, αφιερώνοντας το έργο του Αι καθ’ Όμηρον αρχαιότητες, το 1800, «τη Επτανήσω Πολιτοκρατία», ενώ το 1802 ο Αδαμάντιος Κοραής αφιέρωσε την ελληνική έκδοση του Beccaria «τῃ νεοσυντάκτω την Επτά Νήσων Ελληνική πολιτεία διά τας χρηστάς ελπίδας».
Εν τέλει, το ηνωμένο κράτος των Ιονίων Νήσων δεν κυβερνήθηκε βάσει αυτών των ολιγαρχικών συ- νταγμάτων, που ακυρώθηκαν από την εκ νέου γαλλική κατάληψη της Επτανήσου το 1807 από τα αυ- τοκρατορικά στρατεύματα του Ναπολέοντα. Το Σύνταγμα που ίσχυσε στην Επτάνησο υπό το καθεστός της βρετανικής προστασίας, ήταν εκείνο που συντάχθηκε το 1817 από τον Ύπατο Αρμοστή Thomas Maitland και επικυρώθηκε από το βρετανικό στέμμα. Οι απογοητεύσεις που συνδέθηκαν με αυτό το Σύνταγμα ως προς τις προσδοκίες και τις επιταγές του φιλελεύθερου συνταγματισμού αποτέλεσαν και το κύριο έναυσμα για την ανάτυξη του επτανησιακού ριζοσπαστισμού που οδήγησε, τελικά, στην ένωση της Επτανήσου με το ελληνικό βασίλειο του 1864.
Θα μπορούσε να θεωρηθεί, ότι ο συνταγματισμός ως κανονιστικό πρότυπο και ως ελπίδα ελευθερίας είχε γαλουχήσει την προεπαναστατική ελληνική πολιτική σκέψη και είχε προετοιμάσει το έδαφος για τις συνταγματικές πρωτοβουλίες της δεκαετίας του απελευθερωτικού αγώνα. Πράγματι, η αναγκαιότητα της θεμελίωσης συνταγματικής πολτιτείας στην επαναστατημένη χώρα διατυπώθηκε από τους εξεγερ- μένους Έλληνες, από τους πρώτους μήνες του Αγώνα.
ΕΠΑΝΑΣΤΑΤΙΚΑ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑ
Στη διαδρομή του πρώτου έτους του αγώνα, το αίτημα της διοργάνωσης συνταγματικής πολιτείας δια- κηρύχθηκε ως πρωταρχική επιδίωξη του επαναστατημένου λαού από τα αυτοσχέδια αντιπροσωπευτικά όργανα που συνήλθαν κατά τόπους κατά το 1821. Έτσι, έχουμε την εμφάνιση των τοπικών πολιτευμάτων κατά το πρώτο έτος τoυ Αγώνα σε πολλά σημεία του ελληνικού χώρου. Τα πολιτεύματα αυτά ήταν τα εξής:
