Page 241 - Αντικρίζοντας την Ελευθερία!
P. 241
Η Ελληνική Επανάσταση
και η ευρωπαϊκή διπλωματία
Αντώνης Κλάψης
Επίκουρος Καθηγητής, Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Διεθνών Σχέσεων, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου
ΤΟ ΓΕΩΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝ
ΗΕλληνική Επανάσταση δρομολογήθηκε σε μια περίοδο που το ευρωπαϊκό διπλωματικό σύστημα αναπροσαρμοζόταν μετά από την πλημμυρίδα των Ναπολεόντειων Πολέμων. Η ίδρυση της Φιλικής Εταιρείας το φθινόπωρο του 1814 πραγματοποιήθηκε σχεδόν ταυτόχρονα με τη σύγκληση του Συνεδρίου
της Βιέννης, στο πλαίσιο του οποίου οι αντίπαλοι του Ναπολέοντα επιδίωξαν να αποκαταστήσουν το καθεστώς που ίσχυε πριν από τη Γαλλική Επανάσταση. Τον Ιούνιο του 1815, η οριστική ήττα του Ναπολέοντα στη μάχη του Βατερλό επιβεβαίωσε την πλήρη επικράτησή τους. Η Ιερά Συμμαχία, πολιτικό τέκνο του τσάρου Αλέξανδρου Α ́, συσπείρωσε τις πιο συντηρητικές δυνάμεις – τη Ρωσία, την Αυστρία και την Πρωσία. Αποτελώντας περισσότερο μια διακήρυξη της συναντίληψης των αντίστοιχων ηγεμόνων, παρά μια κατά κυριολεξία διπλωματική συνεννόηση με στρατηγικό περιεχόμενο, η Ιερά Συμμαχία θα αναδεικνυόταν στα αμέσως επόμενα χρόνια σε θεματοφύλακα της μοναρχικής νομιμότητας, με κύρια αποστολή την κατάπνιξη κάθε επαναστατικής ενέργειας που θα απειλούσε την καθεστηκυία τάξη.
Η αρνητική διεθνής συγκυρία για τα επαναστατικά σχέδια των Φιλικών, όπως διαμορφωνόταν στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 1810, αντισταθμιζόταν, έστω εν μέρει, από την παρακμή της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Στο τέλος του 18ου αιώνα η Οθωμανική Αυτοκρατορία εξακολουθούσε να δεσπόζει στον ευρύτερο γεωγραφικό χώρο της Ανατολικής Μεσογείου, διατηρώντας εκτεταμένες κτήσεις στα Βαλκάνια, στην Εγγύς και στη Μέση Ανατολή, καθώς και στη Βόρεια Αφρική. Ωστόσο, κάτω από την επιφάνεια της εδαφικής ισχύος, το πολυεθνικό κράτος του σουλτάνου εμφάνιζε πλέον ορατά τα σημάδια της αποσάθρωσης. Η μακρά περίοδος των οθωμανικών κατακτήσεων είχε διακοπεί τελεσίδικα το 1698 μετά την ήττα από τις αυστριακές δυνάμεις και την υπογραφή τον αμέσως επόμενο χρόνο της Συνθήκης του Κάρλοβιτς. Έκτοτε, η Οθωμανική Αυτοκρατορία εισήλθε σε μια μακρά περίοδο εσωστρέφειας, η οποία έφερε στην επιφάνεια όλα τα οικονομικά και διοικητικά προβλήματα που μάστιζαν το αναχρονιστικό οθωμανικό κράτος.
Ωστόσο, παρά τις εγγενείς αδυναμίες της, η Οθωμανική Αυτοκρατορία εξακολουθούσε να αποτελεί υπολογίσιμη συνιστώσα στη διαμόρφωση των γεωπολιτικών ισορροπιών, κυρίως λόγω του ελέγχου που ασκούσε στις χερσαίες και θαλάσσιες συγκοινωνίες αφενός από την Ευρώπη προς την Ασία, αφετέρου από τη Ρωσία προς τα θερμά ύδατα της Μεσογείου. Ο γεωγραφικός παράγοντας ήταν εκείνος που επέτρεπε τη διατήρηση της ενότητας του οθωμανικού κράτους, το οποίο απέφευγε τον διαμελισμό από τις Μεγάλες Δυνάμεις ακριβώς επειδή μια τέτοια εξέλιξη απειλούσε να διαταράξει το ισοζύγιο ισχύος στην ευρύτερη περιοχή. Το ενδεχόμενο, με άλλα λόγια, της απορρόφησης μεγάλων τμημάτων της οθωμανικής επικράτειας από την Αυστρία και τη Ρωσία ωθούσε τη Μεγάλη Βρετανία και τη Γαλλία να αναλάβουν τον ρόλο των άτυπων προστάτιδων της ακεραιότητας της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, δημιουργώντας έτσι τον πυρήνα του Ανατολικού ζητήματος: το κράτος του σουλτάνου παρέμενε αρραγές
Κωνσταντίνος Βολανάκης
Η Ναυμαχία του Ναυαρίνου κατά Garneray, 1882
Λάδι σε καμβά
Συλλογή Ναυτικού Μουσείου της Ελλάδας
241
