Page 90 - Αντικρίζοντας την Ελευθερία!

90 ΑΝΤΙΚΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ!
I.2.21
Ρήγας Φεραίος (1757-1798) & Franz Müller (1755-1816) Χάρτα της Ελλάδος, 1797
8 φύλλα χαλκογραφίας, 209 x 218,5 εκ. Συλλογή Έργων Τέχνης της Βουλής, αρ. ευρ. 1
ΜΝΗΜΕΙΑΚΩΝ ΔΙΑΣΤΑΣΕΩΝ ΧΑΡΤΗΣ, σχεδιασμένος από τον Έλληνα διαφωτιστή και πρω- τεργάτη της Επανάστασης Ρήγα Φεραίο ή Βελεστιν- λή. Χαράχθηκε σε 12 φύλλα από τον Franz Μüller και τυπώθηκε το 1797 στη Βιέννη, στο τυπογραφείο του Jacob Nitsch, ενώ το 1o φύλλο, με το τοπογραφικό σχέδιο της Κωνσταντινούπολης (κάτω αριστερά), είχε κυκλοφορήσει αυτοτελώς το 1796.
Ο Ρήγας έχει ως χαρτογραφικό πρότυπο τον χάρτη της αρχαίας Ελλάδας σχεδιασμένο από τον Γάλλο ιστορικό χαρτογράφο Guillaume Delisle (1675-1726) [πρβλ. αρ. κατ. I.2.22], τον οποίο επεκτείνει στη Βόρεια Βαλκανική, μέχρι τον Δούναβη, και στη Μικρά Ασία. Γι’ αυτό και ο πλήρης τίτλος που δίνει κάνει λόγο για «Χάρτα τῆς Ἑλλάδος, ἐν ᾗ περιέχονται αἱ νῆσοι αὐτῆς καὶ μέρος τῶν εἰς τὴν Εὐρώπην καὶ μικρὰν Ἀσίαν πολυαρίθμων ἀποικιῶν αὐτῆς». Κατ’ αυτόν τον τρό- πο ο Ρήγας προβάλλει και το πολιτικό του όραμα για την απελευθέρωση όλης της Βαλκανικής χερσονήσου από τον οθωμανικό ζυγό.
Επιπλέον, προσδιορίζει τον Ελληνισμό όχι με γεωγρα- φικά όρια, αλλά με ιστορικά και πολιτισμικά κριτήρια. Γι’ αυτό τον εικονογραφεί διάσπαρτα με 161 ελλη- νικά, ρωμαϊκά και βυζαντινά νομίσματα, καθώς επί- σης συμπληρώνει αρχαία και νεώτερα τοπωνύμια• τα τελευταία τα αντλεί από τη Γεωγραφία παλαιά και νέα (1728) του Μελετίου και από τη Νεωτερική Γεω- γραφία (1791) των Δανιήλ Φιλιππίδη και Γρηγορίου Κωνσταντά. Συνολικά, λοιπόν, ο Ρήγας παρουσιάζει
την Ελλάδα με τεκμήρια από τους κλασικούς μέχρι και τους οθωμανικούς χρόνους, αποτυπώνοντας ποι- κιλοτρόπως την ιστορική γεωγραφική εξάπλωση των Ελλήνων. Επιπλέον, η Χάρτα πλαισιώνεται από κατά- λογο επιφανών αρχαίων Ελλήνων, τη διαδοχή Ελλή- νων, Ρωμαίων, Βυζαντινών και Οθωμανών ηγεμόνων από τον Μέγα Αλέξανδρο κι έπειτα, προτείνοντας έτσι ένα ιστορικό γενεαλογικό σχήμα αλληλοδιαδεχόμε- νων αυτοκρατοριών.
Η ιστορική τεκμηρίωση και εικονογράφηση της Χάρ- τας ενισχύεται με την ένθεση επτά μεγάλων «επιπε- δογραφιών», δηλαδή τοπογραφικών σχεδίων με την Αθήνα, τις Θερμοπύλες, τη Σπάρτη, την Ολυμπία, τους Δελφούς, τις Πλαταιές, τη Σαλαμίνα, καθώς και μία τυ- πική κάτοψη αρχαίου ελληνικού θεάτρου. Τα θέματα των επιπεδογραφιών αντλεί από τον εικονογραφικό άτλαντα του Jean-Denis Barbié du Bocage [αρ. κατ. III.8.A.2] για το «Ταξίδι του νέου Ανάχαρση στην Ελλά- δα» (1788), την αρχαιολατρική εκδοτική επιτυχία του αββά ελληνιστή Jean Jacques Barthélemy [αρ. κατ. I.1.3]. Το έργο αυτό, άλλωστε, είχε μεταφράσει ο Ρήγας και ο κύκλος του. Επομένως, ο χάρτης του Ρήγα απο- τελεί ένα αρχαιογνωστικό αποθησαύρισμα. Ο αρχαιο- λατρικός χαρακτήρας της όλης σύνθεσης της Χάρτας κορυφώνεται στο επίτιτλο κόσμημα (cartouche), στο πρώτο φύλλο, κάτω αριστερά [αρ. κατ. I.2.23].
Η Χάρτα της Ελλάδος του Ρήγα συνιστά χαρτώα πο- λύσημη δήλωση για την ιστορική συνέχεια του Ελλη- νισμού στην ευρύτερη Βαλκανική χερσόνησο.