Page 276 - Αντικρίζοντας την Ελευθερία!

Αδαμάντιος Κοραής
Τα εις διαφόρους συγγραφείς εκδοθέντας από τον Κοραήν προλεγόμενα (δεύτερον εκδιδόμενα)
s.l. 1815
Βιβλιοθήκη της Βουλής [αρ. κατ. Ι.2.12]
17. Σε: Αθήνη & Ξούριας 2015: 66. Παράλληλα όμως και ο Καταρτζής ζητούσε τη διόρθωση της ομιλουμένης γλώσσας από ξενόγλωσσα δάνεια (τουρκικά, αλβανικά, ιταλικά) και
λέξεις που δεν είχαν ελληνική ετυμολογική προέλευση. Συναφής
είναι και η γενικότερη παρατήρηση
του Χόρροκς (2006: 591) ότι, ακόμη
και οι υποστηρικτές του απλού ύφους, χρησιμοποιούσαν αυθόρμητα στα γραπτά τους την πρότυπη «ακαδημαϊκή» μορφή της γραπτής γλώσσας της εποχής, προκειμένου να εκφράσουν τις απόψεις τους.
18. Βλ. Ελληνική Νομαρχία, έκδ. Ν. Β. Τωμαδάκη, Αθήναι, 1948, σελ. 176, υποσημ.
19. Βλ. Δημαράς 1984 (τόμ. Α ́): 51. 20. Βλ. Baggioni 1997.
21. Βλ. Κεχαγιόγλου 1999α: 220-221. 22. Βλ. Σταυρίδη-Πατρικίου 1999: 11
αυτό λοιπόν δε γένεται σωστά και ορθά α δε λαλούμε ή α δεν ακούμε τη γλώσσα που έχουμ’ έξη κι οπού ’συνηθίσαμε να λαλούμε και ν’ ακούμ’ απ’ τα μικράτα μας· το οποίο σ’ εμάς είν’ η ρωμαίικια γλώσσα».17 Σε ό,τι αφορά το ζήτημα της επάρκειας της ομιλουμένης να ανταποκριθεί σε απαιτητικά κειμενικά είδη, όπως ο επιστημονικός λόγος, τονίζεται η ανάγκη εμπλουτισμού της. Όπως παρατηρεί ο ανώνυμος συγγραφέας της Ελληνικής Νομαρχίας, «Ω, πόσον ταχύτερα και ευκολώτερα ήθελον φωτισθώσιν οι παίδες των Ελλήνων, αν αι παραδόσεις των επιστημών εγίνοντο εις την απλήν μας διάλεκτον. Άμποτε οι νέοι συγγραφείς να πλουτήσωσι και να τιμήσωσι την γλώσσαν μας με τα πονήματά των»..18
Ανάμεσα στα δύο άκρα του μεταγλωσσικού συνεχούς, τοποθετείται ο Αδαμάντιος Κοραής (1748-1833), ο οποίος, θεωρώντας ότι ο εθνικός αυτοπροσδιορισμός των Ελλήνων ήταν άμεσα συναρτημένος με την επανεκτίμηση του γλωσσικού αποθέματος της αρχαίας ελληνικής, πρέσβευε τη «μέση οδό» ως συμβιβαστική λύση: ναι μεν η συμμόρφωση προς τη γραμματική και τη σύνταξη της σύγχρονης προφορικής αποτελεί τη μόνη ρεαλιστική επιλογή, με παράλληλο όμως καθαρισμό της συγκεκριμένης γλωσσικής μορφής από «τα ζιζάνια της χυδαιότητος».19
Συνοψίζοντας, αν στον ευρωπαϊκό χώρο -ήδη από τον 16ο και 17ο αιώνα, με την πρώτη οικο-γλωσσική επανάσταση-20 οι ομιλούμενες γλώσσες έρχονται στο προσκήνιο ως γλώσσες γραμματισμού, εκτοπίζοντας τη λατινική, σε ό,τι αφορά την ελληνόφωνη γλωσσική κοινότητα τα πράγματα δεν ήταν τόσο απλά, λόγω της ιδιαιτερότητας της διπλής παράδοσης της ελληνικής, με όλο το συνακόλουθο κοινωνιογλωσσικό και ιδεολογικό φορτίο που αυτή έφερε. Αν και η δημώδης είχε κερδίσει έδαφος στον γραπτό λόγο σε είδη όπως η λογοτεχνία, τα χρηστικά εγχειρίδια (π.χ. πορτολάνοι, εγχειρίδια οικιακής οικονομίας, αστρολόγοι), τα νοταριακά έγγραφα (π.χ. διαθήκες, προικοσύμφωνα, μισθωτήρια), τα εγχειρίδια ομιλητικής και ρητορικής (π.χ. Τέχνη Ρητορικής του Φραγκίσκου Σκούφου, Διδαχαί του Ηλία Μηνιάτη κ.ά.),21 η μετάβαση αυτή δεν συντελέστηκε χωρίς να αναδειχθούν συγκρούσεις ανάμεσα στους παραδοσιακούς φορείς της παιδείας, όπως η Εκκλησία, και τις νέες ανερχόμενες κοινωνικές δυνάμεις των εκδοτών, εμπόρων και βιοτεχνών, οι οποίοι εξέφραζαν
αμεσότερα τους νέους όρους ζωής.
276 ΑΝΤΙΚΡΙΖΟΝΤΑΣ ΤΗΝ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ!
22
Η ΓΛΩΣΣΑ ΤΩΝ ΑΓΩΝΙΣΤΩΝ: Η ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΤΩΝ ΑΕΠ
Σε αντίθεση με τους λογίους του παροικιακού Ελληνισμού, που αναστοχάζονται για τη γλώσσα, για τους ανθρώπους της πράξης, που πήραν τα όπλα και επαναστάτησαν, η γλώσσα είναι κάτι αυτονόητο, αυθόρμητο και φυσικό, που λειτουργεί ως εκφραστικό υπόβαθρο ενός αδυσώπητου αγώνα. Δεν μιλούν για τη γλώσσα, απλά τη μιλούν. Αυτή τη γλώσσα των Αγωνιστών, προφορική και γραπτή, θα διερευνήσουμε στη συνέχεια με σώμα αναφοράς 120 έγγραφα των ΑΕΠ.